Φωτο-διαμάχες

Από την εφεύρεσή της, το 1839, η φωτογραφία δεν έπαψε να συγκρούεται με τον νόμο και την ηθική.

Η ασυναγώνιστη δυνατότητά της να αναπαράγει την πραγματικότητα δημιουργεί συνεχώς νέα ερωτήματα και οδηγεί φιλοσοφικά, νομικά και πολιτιστικά ζητήματα ακόμη και στις αίθουσες των δικαστηρίων. Ομως, το πώς κρίνεται μια φωτογραφία εξαρτάται από τον τρόπο που ερμηνεύεται και ο τρόπος αυτός απεικονίζει την κυρίαρχη ιδεολογία κάθε εποχής. Χρήμα, σεξουαλικότητα, καλλιτεχνική πρόθεση, πολιτική, θρησκεία πυροδοτούν διαμάχες. Η έκθεση «Controversies. The Law, Ethics and Photography», που παρουσιάζεται στο μουσείο «Kunst Haus Wien» στη Βιέννη, απαρτίζεται από 100 φωτογραφίες που, από την ανακάλυψη του μέσου μέχρι σήμερα, βρέθηκαν στο μάτι του κυκλώνα. Το «7» παρουσιάζει επτά από αυτές.
Τη δεκαετία του 1990, ο συλλέκτης Γουόρνερ Μπόουκελμπεργκ αγόρασε 78 φωτογραφίες του Μαν Ρέι. Το 1997, η συλλογή επρόκειτο να εκτεθεί στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης. Η επιμελήτρια της έκθεσης εξεπλάγη από την άριστη κατάσταση των εκτυπώσεων. Μετά από αναλύσεις, αποδείχθηκε ότι οι περισσότερες από αυτές, οι οποίες παρουσιάζονταν ως πρωτότυπες της δεκαετίας του 1920 ή του 1930, είχαν τυπωθεί πολύ αργότερα. Ο συλλέκτης απαίτησε την επιστροφή των χρημάτων του (2,3 εκατ. δολάρια). Κατάφερε να του επιστραφούν τα μισά. Οι υποψίες ωστόσο φούντωσαν και για άλλες 30 εικόνες που είχαν πουληθεί από την ίδια πηγή, σε δημοπρασία του 1983. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το σκάνδαλο θα διασκέδαζε τον Μαν Ρέι, ο οποίος είχε αποφανθεί: «Το να εφεύρεις είναι θεϊκό. Το να αντιγράφεις ανθρώπινο» (ΜΑΝ RAY, Noire et Blanche, 1926 © Man Ray Trust, Paris/VBK, Wien 2009).
Ο Ναπολεόν Σαρονί είχε συνειδητοποιήσει νωρίς το μέγεθος του κέρδους που μπορούσε να αντλήσει από τα πορτρέτα των διάσημων πελατών του. Είχε προβλέψει να αποκτήσει το δικαίωμα αναπαραγωγής και πώλησης πορτρέτων από προσωπικότητες όπως η Σάρα Μπερνάρ. Το 1883 ανακάλυψε ότι το πορτρέτο του Οσκαρ Ουάιλντ είχε αντιγραφεί από τη Λιθογραφική Εταιρεία «Burrow-Giles». Και τη μήνυσε. Για να εξασφαλίσει όμως τα αποκλειστικά δικαιώματα των φωτογραφιών του, έπρεπε πρώτα να αναγνωριστούν αυτές ως έργα τέχνης. Οι αντίπαλοί του υποστήριξαν ότι η φωτογραφία είναι αποτέλεσμα μιας καθαρά μηχανικής-χημικής διαδικασίας. Ομως ο Σαρονί κέρδισε την υπόθεση καθώς το δικαστήριο έλαβε υπ' όψιν την προσεκτική σύνθεση, την επιλογή των ρούχων και τον φωτισμό. Είκοσι χρόνια μετά τη Γαλλία, με την απόφαση αυτή, οι ΗΠΑ αναγνώρισαν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας (NAPOLEON SARONY Portrait d' Oscar Wilde, 1882 © Library of Congress, Washington, D. C.).
Ο Λιούις Κάρολ άρχισε να φωτογραφίζει γύρω στο 1855. Εναν χρόνο αργότερα συνάντησε την πεντάχρονη Αλις Λίντελ. Μια στενή φιλία προέκυψε μεταξύ του παιδιού και του ενηλίκου (καθώς και το λογοτεχνικό έργο «Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων»). Οι φωτογραφίες της Αλίκης και άλλων μικρών κοριτσιών οδήγησαν σε περίεργες φήμες για το πρόσωπο του Κάρολ. Το πορτρέτο της Αλίκης σαν ζητιανάκι φούντωσε τη διαμάχη: το βλέμμα, η στάση και τα ρούχα της ερμηνεύθηκαν ως ενδείξεις σεξουαλικού πόθου του φωτογράφου. Το 1880 ο Κάρολ εγκατέλειψε απότομα και χωρίς εξηγήσεις τη φωτογραφία, ενώ προς το τέλος της ζωής του κατέστρεψε μεγάλο μέρος του έργου του. Τα τελευταία χρόνια, πολλές μελέτες έχουν προσπαθήσει να αποκαταστήσουν τον φωτογράφο. Ομως η υποψία δεν έσβησε (LEWIS CARROLL, Alice Liddell as a Beggar Child, 1858 © Graham Ovenden Collection/Courtesy Akehurst Creative Management).

 Αν και διάσημος, ο Ντέιβιντ Λασαπέλ κάνει τις καρδιές των εκδοτών να χτυπούν από φόβο: Ο αισθησιασμός και η ασάφεια της αισθητικής του προκαλούν διαμάχες. Τον Μάιο του 2004, αυτή η εικόνα με την Αντζελίνα Τζολί δημοσιεύθηκε σε εξώφυλλο περιοδικού. Ανήκε σε σειρά φωτογραφιών με τίτλο «Γυναίκες και άλογα». Από τον φόβο ότι οι εικόνες θα μπορούσαν να προκαλέσουν κατηγορίες περί ζωοφιλίας, οι διανομείς του περιοδικού στην Ελβετία απείχαν από την πώληση. Εντούτοις, στην ίδια αυτή χώρα επιτρέπεται να κυκλοφορήσει μια εικόνα πορνογραφική ή ζωοφιλική εφόσον παρουσιάζει πολιτιστικό ή επιστημονικό ενδιαφέρον. Οι διανομείς δεν το επικαλέστηκαν. Η εν λόγω σειρά, άλλωστε, κυκλοφόρησε παγκοσμίως, χωρίς το παραμικρό πρόβλημα. Συμπέρασμα; Στην κοινωνία μας, στην
οποία οι διαφωνίες παρουσιάζονται ενώπιον των δικαστηρίων με αυξανόμενη συχνότητα, η επιλογή μεταξύ προληπτικής λογοκρισίας και ασυμβίβαστης ελευθερίας της έκφρασης παραμένει ένα λεπτό, υποκειμενικό θέμα (DAVID LACHAPELLE Angelina Jolie, Horseplay, 2004 © David LaChapelle Studio / Courtesy Fred Torres Collaborations).
Αυτή η φωτογραφία του Φρανκ Φουρνιέ τραβήχτηκε στην Κολομβία το 1985, αμέσως μετά από έκρηξη ηφαιστείου που είχε 24.000 θύματα. Η Ομάιρα, το κορίτσι της φωτογραφίας, παγιδεύθηκε μέχρι τον λαιμό στο νερό και τα συντρίμμια. Επί δύο ημέρες και τρεις νύχτες πάλευαν οι διασώστες, αλλά ο απαραίτητος εξοπλισμός έφθασε πολύ αργά. Εξαντλημένη, η Ομάιρα πέθανε από συγκοπή. Η αξιοπρέπεια και το θάρρος της συγκίνησαν όλο τον κόσμο. Ο φωτογράφος όσο διαρκούσε η διάσωση είχε καταλάβει ότι δεν θα μπορούσε να τη βοηθήσει. Σκέφτηκε ότι το πιο σημαντικό που θα μπορούσε να κάνει ήταν να δείξει στον κόσμο το δράμα του κοριτσιού. Ωστόσο, ακόμα και αφού κέρδισε το βραβείο «World Press Photo», βασανιζόταν από αμφιβολίες: Είναι δυνατόν να παρουσιαστεί ο πόνος χωρίς να παραβιαστεί η αξιοπρέπεια των πασχόντων; Απ' την άλλη, θα θυμόμασταν το δράμα χωρίς αυτή την εικόνα; (Frank Fournier Omayra Sanchez, Armero, Colcombia, 1985 © Frank Fournier/Courtesy Contact Press Images)
Φωτογραφίες από πυρηνικές δοκιμές στις ΗΠΑ χρησίμευσαν
κατ' αρχήν ως ντοκουμέντα σε δίκες τις οποίες κίνησαν επιζώντες και κάτοικοι περιοχών που επλήγησαν από ραδιενεργό νέφος. Αργότερα, μεγεθύνθηκαν και εκτέθηκαν σε μουσεία και γκαλερί. Για παράδειγμα, αυτές με τίτλο «100 suns» του Μάικλ Λάιτ. Η επαναχρησιμοποίηση αρχειακού υλικού και η μετατροπή του σε έργο τέχνης έχει επισημοποιηθεί ως πρακτική από τα «ρέντιμεϊντς» του Μαρσέλ Ντισάμπ (MICHAEL LIGHT, ΟΑΚ / 8.9 / Megatons/Enewetal Atoll/1958, 2003 © 2003 Michael Light).

πηγη: ΕΙΡΗΝΗ ΚΟΝΤΟΓΕΩΡΓΙΟΥ (enet.gr)