United States of … Facebook

Στις 21 Ιουλίου ο Mark Zuckerberg, ο ιθύνων νους της διαδικτυακής επανάστασης που ακούει στο όνομα Facebook, ανακοίνωσε πως η δημοφιλέστατη υπηρεσία κοινωνικής δικτύωσης έφτασε αισίως τους 500 εκατ. χρήστες. Ολα αυτά τη στιγμή που δεν έχει συμπληρώσει καλά καλά 6 χρόνια
λειτουργίας. Το αρχικό του όραμα για τη δημιουργία ενός «παγκόσμιου χωριού» στο διαδίκτυο, που θα φέρνει κοντά ανθρώπους από κάθε πιθανή κι απίθανη γωνιά αυτής της Γης, φαίνεται να υλοποιείται με γοργότατους ρυθμούς. Κι ίσως να οδεύει προς κατευθύνσεις που ούτε και ο ίδιος θα φανταζόταν ποτέ ότι θα ακολουθήσει. Μία από αυτές είναι οι συζητήσεις που αναδύονται το τελευταίο διάστημα σχετικά με το φαινόμενο Facebook και οι οποίες το αντιμετωπίζουν ως ένα εν δυνάμει ψηφιακό κρατικό μόρφωμα. Ακραίο; Δεν νομίζω. Αν σκεφτείτε πως ένας στους δεκατέσσερις κατοίκους αυτού εδώ του πλανήτη διαθέτει λογαριασμό στη δημοφιλέστατη υπηρεσία κοινωνικής δικτύωσης, τότε, κανένα σενάριο γύρω από αυτήν δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ουτοπικό ή ακραίο. Η παγκοσμιότητα είναι εδώ και το Facebook αδιαμφισβήτητα είναι ένα από τα προπύργιά της…
Δεν διαθέτει σύνορα και δυνάμεις ασφαλείας. Δεν βασίζεται σε κάποια συνταγματική χάρτα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Ούτε σε εκείνα τα συνεκτικά στοιχεία που μαρτυρούν μια κάποια πολιτισμική ομοιογένεια, σαν κι αυτήν που χαρακτηρίζει τις περισσότερες περιπτώσεις εθνών-κρατών. Επιπλέον, η κορυφή της ιεραρχίας του δεν επηρεάζεται από το βαθμό συναίνεσης κάποιας εκλογικής βάσης και ούτε τελεί υπό το φόβο της καθαίρεσης από αυτήν. Κι όμως. Το Facebook διαθέτει ολίγον τι από… κράτος.
Μιλώντας με αριθμούς, θα ήταν το τρίτο μεγαλύτερο -σε πληθυσμιακούς όρους- μετά την Κίνα και την Ινδία. Λαμβάνοντας υπόψη πως στις αρχές του 2009 αριθμούσε περί τα 150 εκατ. χρήστες, οι ειδικοί υπολογίζουν πως θα φτάσει τον εξωπραγματικό αριθμό του 1 δισ. χρηστών σε περίπου 15 μήνες από σήμερα. Πέρα, όμως, από το πληθυσμιακό εύρος της υπηρεσίας, πολλοί παρατηρητές διακρίνουν και κάποια επιπρόσθετα στοιχεία που μπορούν να της προσδώσουν χαρακτηριστικά κρατικής οντότητας. Σε άρθρο του Economist (“Social networks and statehood. The future is another country”, 22/07/2010), τίθενται επί τάπητος ορισμένα εξ αυτών.
«Το Facebook, όπως και τα έθνη-κράτη, αποτελεί μια μηχανή που ενώνει τους ανθρώπους και τους δίνει τη δυνατότητα να ελέγχουν την ίδια τους τη μοίρα», σημειώνει ο καθηγητής Νομικής του πανεπιστημίου Temple, David Post. Το σκεπτικό αυτό έρχεται να συμπληρώσει ο πολιτικός επιστήμονας Benedict Anderson, ο οποίος αναφέρεται στο ρόλο των επιμέρους γκρουπ που δημιουργούνται μέσα στην υπηρεσία. Παρομοιάζει τις συγκεκριμένες ομάδες ανθρώπων με τις λεγόμενες «φαντασιακές κοινότητες», οι οποίες αποτελούν το θεμέλιο λίθο της συγκρότησης των εθνών. Ομάδες ατόμων, δηλαδή, που αν και δεν γνωρίζονται μεταξύ τους, διέπονται από την αίσθηση του «συνανήκειν» και αποβλέπουν προς έναν κοινό σκοπό.
Κάτι παραπάνω από δίκτυο
Πέρα από τους παραπάνω οριζόντιους δεσμούς που παραπέμπουν περισσότερο στην επιστήμη της ψυχολογίας και της κοινωνιολογίας, στο Facebook υπάρχουν και κάποια στοιχεία περισσότερο πραγματιστικά που προσομοιάζουν στην κρατική οργάνωση. Με κυριότερο την εφαρμοζόμενη οικονομική του πολιτική. Τα λεγόμενα Facebook Credits, τα οποία αποτελούν τα εικονικά νομίσματα της υπηρεσίας και μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους χρήστες σε μια σειρά από εφαρμογές, συγκροτούν τον πυλώνα της νομισματικής πολιτικής της εταιρείας. Οσο για τον έτερο πυλώνα, τον δημοσιονομικό, φαίνεται πως η εταιρεία έχει καταφέρει να λύσει πολλούς από του γρίφους που τον συγκροτούν. Πώς αλλιώς εξηγείται το γεγονός ότι πριν από μερικούς μήνες ο ίδιος ο Βρετανός πρωθυπουργός, David Cameron, κάλεσε τον Zuckerberg (ως άλλο αρχηγό κράτους…) προκειμένου να ανταλλάξουν ιδέες σχετικά με τη μείωση των δημοσίων δαπανών;
Πέρα από τα της οικονομίας, αν κοιτάξει κανείς τα οργανωτικά πλαίσια της δημοφιλούς υπηρεσίας, θα συναντήσει ακόμα περισσότερες ομοιότητες. Σαν μια άλλη φιλελεύθερη πολιτεία, αποτελεί την πλατφόρμα πάνω στην οποία τα άτομα εγείρουν γνώμες και προωθούν αιτήματα. Εφαρμόζοντας κατά γράμμα τις επιταγές του φιλελεύθερου προτύπου κοινωνικής οργάνωσης, καταβάλλει προσπάθειες για τη δημιουργία ενός χώρου όπου πολίτες και επιχειρήσεις θα μπορούν να επενδύουν το χρόνο και το χρήμα τους προκειμένου να φέρουν στην επιφάνεια καινοτόμες ιδέες.
Την ίδια στιγμή, τα «μεγάλα κεφάλια» της εταιρείας φαίνεται πως λαμβάνουν σοβαρά υπόψη μία ακόμα συνιστώσα του φιλελευθερισμού. Αυτή έχει να κάνει με την κάθετη σχέση που διέπει κυβερνώντες και κυβερνώμενους. Στα φιλελεύθερα κράτη, οι πρώτοι αντλούν τη νομιμοποίηση της εξουσίας τους από το βαθμό συναίνεσης των δεύτερων. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στην περίπτωση του Facebook. Η εταιρική ελίτ αναζητά συμβουλές από τα μέλη του σχετικά με ζητήματα διακυβέρνησης κι έτσι τους επιτρέπει να εκφέρουν την άποψή τους σε προτεινόμενες αλλαγές. Οπως συνέβη και πρόσφατα, στην περίπτωση της αναδιάρθρωσης της πολιτικής απορρήτου της υπηρεσίας. Η διαδραστική σχέση ενισχύεται παράλληλα και από τα on line φόρουμ, μέσω των οποίων αντλεί απόψεις από τη βάση για τις πολιτικές που θα ακολουθήσει στο μέλλον.
Κοινότητα Επιλογής
Ψηφιακό κράτος ή όχι, το Facebook διαθέτει τέτοια δυναμική, που είναι λογικό να δίνει… τροφή για συζήτηση σε κάθε πιθανό κι απίθανο σενάριο. Και μιας και μιλάμε για σενάρια…
Πριν από μερικά χρόνια, ο μουσικός Brian Eno συμμετείχε σε έρευνα του περιοδικού Prospect. Σε αυτήν περιλαμβάνονταν οι νέες μεγάλες αντιθέσεις που θα στιγματίσουν τον 21ο αιώνα (ο διαχωρισμός Δεξιάς-Αριστεράς ήταν αυτός που σημάδεψε τον 20ό , σύμφωνα με το περιοδικό). Ανάμεσα σε άλλα σενάρια, προέβλεψε και τις εξής αντιθέσεις για τον τρέχοντα αιώνα: «γεωγραφικές κοινότητες VS κοινότητες επιλογής», «πραγματική ζωή VS εικονική ζωή».
Στην πρώτη διάκριση, προβλέπει μια μετατόπιση της υπακοής των πολιτών, οι οποίοι αναμένεται να στραφούν από τις παραδοσιακές γεωγραφικές κοινότητες (communities of geography) στις κοινότητες επιλογής (communities of choice). Οι τελευταίες, έξω από τα στενά πολιτισμικά και γεωγραφικά πλαίσια του έθνους-κράτους, θα στηρίζονται στη λειτουργία υπερεθνικών ομάδων πίεσης και στην απόλυτη ελευθερία κινήσεων των παγκόσμιων πολιτών. Σε ό,τι αφορά στη δεύτερη διάκριση, ο Eno προέβλεψε την ολοένα και μεγαλύτερη επίδραση της εικονικής ζωής, η οποία θα εκλαμβάνεται από τα άτομα ως η λογική προέκταση της συμμετοχικής δημοκρατίας. Τα ίδια τα άτομα θα είναι σε θέση να διαμορφώνουν τον «ιδανικό κόσμο», ξετυλίγοντας τη δημιουργικότητά τους και απολαμβάνοντας, παράλληλα, την απόλυτη αίσθηση ελευθερίας.
Δεν ξέρουμε εάν ο Eno ήταν εθισμένος στο Facebook όταν αποτύπωνε τα παραπάνω σενάρια. Το βέβαιο είναι πως σε αυτά «καθρεφτίζει» την περίπτωσή του, καθώς η υπηρεσία αποτελεί πλέον μία από τις πιο δυναμικές κοινότητες επιλογής των ημερών μας και ταυτόχρονα πρωτοστατεί στην επικυριαρχία της αναδυόμενης εικονικής ζωής έναντι της αντίστοιχης πραγματικής.